Το άγχος αποτελεί ένα αναπόσπαστο συναίσθημα της ανθρώπινης ύπαρξης από την αρχή έως το τέλος αυτής. Είναι θετικό, χρήσιμο και παραγωγικό όταν είναι μέτριας έντασης και διάρκειας και αποτελεί ανταπόκριση σε μια κατάσταση όπου απαιτείται να ενεργοποιηθούμε, π.χ. άγχος μέτριου βαθμού πριν από εξετάσεις. Το άγχος είναι ιδιαίτερα αντιπαραγωγικό, όταν είναι μεγάλης έντασης, διάρκειας και δεν αποτελεί ανταπόκριση σε συγκεκριμένα και επικίνδυνα ερεθίσματα.
Θεωρείται παθολογικό, όταν προκαλεί δυσλειτουργία στην προσωπική, ακαδημαϊκή/επαγγελματική, κοινωνική ζωή του ατόμου, σύμφωνα με την ψυχίατρο Παιδιών και Εφήβων Φρίντα Κωνσταντοπούλου, η οποία αναλύει το θέμα ανά ηλικιακή ομάδα:
Από 0 έως 2 ετών
Η γέννηση από μόνη της αποτελεί το πρώτο στρεσογόνο γεγονός της ανθρώπινης ύπαρξης. Ειδικότερα όταν αυτή γίνεται χρονικά βεβιασμένα και μη φυσιολογικά, προκαλεί αναστάτωση στο βρέφος την οποία η μαμά καλείται να ανακουφίσει με το άγγιγμα, το χάδι, την τρυφερότητα και την άμεση ανταπόκρισή της στις ανάγκες του. Με τον ίδιο τρόπο θα πρέπει να ανακουφίζει τις βιολογικές και συναισθηματικές του ανάγκες, που εκδηλώνονται με έντονο κλάμα, διαταραχές διατροφής, δυσφορία, σωματικά συμπτώματα. Έτσι, αναπτύσσεται ένας ασφαλής δεσμός, που θα διαμορφώσει το είδος και την ποιότητα των σχέσεων του στο μέλλον.
Στην ηλικία των 6-7 μηνών το βρέφος αναπτύσσει το «Φόβο των ξένων» καθώς και το «Άγχος αποχωρισμού». Αντιδρά έντονα συναισθηματικά, με κλάμα αγωνίας και αποστροφή του βλέμματος στη θέα ενός άγνωστου προσώπου, ή όταν η μητέρα του χάνεται από το οπτικό του πεδίο, αναζητώντας τη, βλεμματικά και κινητικά. Το άγχος αποχωρισμού αρχίζει να ελαττώνεται σταδιακά μετά τον 18ο μήνα. Οι γονείς όμως θα πρέπει να αντιμετωπίσουν και τα δικά τους αρνητικά συναισθήματα, όπως άγχος, ανασφάλεια, φόβο, ενοχή προκειμένου να βοηθήσουν το παιδί τους να αντιμετωπίσει το δικό του άγχος.
Από 2-6 ετών
Σε αυτή τη χρονική περίοδο, το παιδί συνήθως καλείται να ανεξαρτητοποιηθεί για πρώτη φορά από τους γονείς του. Οι αλλαγές στην καθημερινότητά του, η επαφή με καινούργια πρόσωπα, καινούργιες καταστάσεις, προκαλεί άλλοτε άλλου βαθμού στρες στα παιδιά.
Επίσης μπορεί να αναπτύξει φοβίες για τα τέρατα και το σκοτάδι, γι΄αυτό και είναι αρκετά συνήθεις οι νυχτερινές επισκέψεις στο κρεβάτι των γονιών.
Η εκδήλωση του άγχους στη νηπιακή ηλικία εκδηλώνεται με διαταραχές στον ύπνο και τη διατροφή, ενούρηση αλλά και εγκόπριση, μεταπτώσεις στη διάθεση και σωματοποιημένα συμπτώματα, όπως κεφαλαλγίες, γαστρεντερικές διαταραχές, (με κοιλιακά άλγη και επεισόδια εμέτων), δερματικά προβλήματα. Επίσης, ξεκινάνε τα γνωστά tantrums (κρίσεις οργής) και συνεχίζονται τα επεισόδια έντονου κλάματος.
Οι γονείς με υπομονή θα πρέπει να αγνοήσουν τις αρνητικές συμπεριφορές του παιδιού και να το μάθουν να κοινωνικοποιείται και να επικοινωνεί, αντιμετωπίζοντας τις άγνωστες γι΄αυτό στρεσογόνες καταστάσεις.
Από 6- 12 ετών
Σχολικό άγχος: Με την έναρξη της σχολικής ηλικίας τα παιδιά καλούνται να αντιμετωπίσουν άγνωστες υποχρεώσεις, στις οποίες μέχρι τότε δεν είχαν εξοικειωθεί. Τα παιδιά έχουν διαφορετικό αναπτυξιακό ρυθμό και το σύγχρονο ιδιαίτερα απαιτητικό, εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει υπομονή να τα περιμένει. Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, χαμηλό γνωστικό δυναμικό, μειωμένους ρυθμούς μάθησης, παρουσιάζουν έντονο άγχος στην καθημερινότητά τους.
Σχολικός εκφοβισμός: Όταν τα παιδιά είναι θύματα bullying το άγχος τους κορυφώνεται, ειδικά στο σχολικό περιβάλλον που μπορεί να οδηγήσει σε σχολική άρνηση και εγκατάλειψη του σχολείου.
Η εκδήλωση του άγχους στην παιδική ηλικία παρουσιάζεται με:
- Έντονη σωματοποίηση, (κεφαλαλγίες, γαστρεντερικά συμπτώματα, αυτοάνοσα νοσήματα, αλωπεκίαση).
- Διαταραχές στη συμπεριφορά, επιθετικότητα.
- Αδυναμία συγκέντρωσης.
- Πτώση των ακαδημαϊκών του επιδόσεων.
Οι γονείς θα πρέπει να βρίσκονται κοντά στα παιδιά τους και να αντιλαμβάνονται την οποιαδήποτε αλλαγή στη συμπεριφορά τους. Συχνά τα παιδιά αγνοούν την αιτία του άγχους τους ή δυσκολεύονται να τη μοιραστούν με τους γονείς τους.
Επίσης, επειδή σε αυτές τις ηλικίες είναι πολύ ενοχικά, μπορεί να θεωρούν ότι φταίνε τα ίδια που δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες τους όπως θα ήθελαν οι γονείς τους.
Εξηγήστε τους ότι είναι φυσιολογικό να βιώνουν δυσάρεστα συναισθήματα, ότι τα καταλαβαίνετε και προσπαθήστε να βρείτε μαζί τρόπους αντιμετώπισης του άγχους τους.
Από 12-18 ετών
Σε αυτή την ηλικιακή φάση που η ωριμότητα των παιδιών και η απεξάρτηση από τους γονείς βρίσκεται σε εξέλιξη, τα άγχη τους είναι ποικίλα. Οι αλλαγές που παρατηρούν στο σώμα τους, στα συναισθήματά τους, η παιδική ηλικία που αφήνουν σιγά-σιγά, μαζί με την ανεμελιά και την οικογενειακή ασφάλεια συχνά τα τρομοκρατούν και τα φορτίζουν με αγχώδη συναισθήματα.
Ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν :
Άγχος επαγγελματικής αποκατάστασης: Η επαγγελματική αποκατάσταση στην Ελληνική κοινωνία είναι συνυφασμένη με την επιτυχία στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Συχνά μάλιστα, ταυτίζεται με τα όνειρα και τις προσδοκίες ολόκληρης διαγενειακής αλυσίδας, δημιουργώντας στον έφηβο μεγαλύτερες προσδοκίες και συνεπώς μεγαλύτερο άγχος.
Κοινωνικό άγχος: Oι κοινωνικές σχέσεις για τους εφήβους έχουν πρωταρχική σημασία. Έχουν έντονα την ανάγκη να νιώθουν αποδεκτοί και να ανήκουν σε ομοιογενείς ομάδες συνομηλίκων. Η δυσκολία τους να ενταχθούν σε μια ομάδα αποτελεί ιδιαίτερα στρεσογόνο κατάσταση για την εφηβική ηλικία.
Η επαφή με το άλλο φύλο, είναι μια καινούργια και άγνωστη συναισθηματική διεργασία για τα παιδιά που τα φορτίζει με έντονα συναισθήματα.
Το άγχος στους εφήβους εκδηλώνεται με:
- Διαταραχές συμπεριφοράς.
- Εριστικότητα – επιθετικότητα.
- Διαταραχές ύπνου.
- Διαταραχές Διατροφής.
- Απάθεια-αποφυγή.
- Χρήση αλκοόλ-ουσιών.
- Σωματικά ενοχλήματα.
- Πτώση των σχολικών τους επιδόσεων.
«Οι γονείς προκειμένου να βοηθήσουν τα παιδιά τους να ξεπεράσουν τα φυσιολογικά άγχη αυτής της ηλικιακής φάσης, θα πρέπει να γνωρίζουν ότι πρωταρχικός τους ρόλος ως γονείς, είναι να βοηθήσουν τα παιδιά τους να απεξαρτηθούν από αυτούς και να γίνουν αυτόνομες προσωπικότητες.
Αυτό χρειάζεται αρκετή ωριμότητα από τους γονείς γιατί θα πρέπει να έρθουν αντιμέτωποι με τα δικά τους άγχη εγκατάλειψης, μοναξιάς και τα επιπλέον άγχη της μέσης ηλικίας, που χρονικά συμπίπτει με την εφηβεία των παιδιών» τονίζει η κ. Κωνσταντοπούλου.
«Σε όλες τις αναπτυξιακές βαθμίδες» καταλήγει, «είναι αυτονόητο, πως μπορούν να εμφανιστούν επιπλέον εξωγενή και στρεσογόνα γεγονότα. Τέτοια είναι το διαζύγιο, η γέννηση ενός παιδιού, αρρώστια ή πένθος ενός συγγενικού προσώπου, μετακόμιση, οικονομική δυσχέρεια της οικογένειας κ.ο.κ.
Τα παιδιά θα εμφανίσουν αγχώδη συμπτωματολογία που θα αντιστοιχεί στην ηλικιακή φάση που θα βρίσκονται.
Οι γονείς δείχνουν και μαθαίνουν στα παιδιά τους πώς να αντιμετωπίζουν τις αγχογόνες καταστάσεις της ζωής τους. Αν και οι ίδιοι δυσκολεύονται, καλό θα είναι να απευθυνθούν σε ειδικούς, ώστε να μεγαλώσουν ψυχικά υγιή παιδιά, που θα εξελιχθούν σε ψυχικά υγιείς ενήλικες».
